Help, AI is nu ook al creatief! … Of toch niet?

Eind vorig jaar waren veel mensen verrast door de snelle opkomst van generatieve AI. Kunstmatige intelligentie, ofwel AI, was al jaren in ons leven, maar nu konden die machines ook ineens content maken. Het voelde als ‘ineens’, omdat het creëren van tekst en beeld door AI in november 2022 eenvoudig toegankelijk werd voor een breed publiek. Worden we als mens nu binnenkort uit het creatieve proces geknikkerd? Door een machine die we zelf gecreëerd hebben? Dat ligt niet in de lijn der verwachting.

Het is niet eenvoudig om creativiteit te definiëren. Het best kun je creativiteit zien als een fenomeen met verschillende facetten vergelijkbaar met intelligentie. En dat brengt me al meteen bij een reden waarom kunstmatige intelligentie de creativiteit van de mens niet gaat overnemen.

AI staat in relatie tot menselijke cognitieve intelligentie. Een mens is echter niet alleen cognitief intelligent. Howard Gardner introduceerde in 1983 de theorie van Meervoudige Intelligenties. Hij onderscheidt meerdere intelligenties, zoals Verbaal-Linguïstische Intelligentie, Interpersoonlijke Intelligentie, Intrapersoonlijke intelligentie, Logisch-Mathematische intelligentie, Visueel-ruimtelijke intelligentie, Muzikaal-ritmische intelligentie, Lichamelijk-kinesthetische intelligentie en Naturalistische intelligentie. Al die intelligenties hebben een cognitief aspect in zich, maar dat niet alleen. Bij Intrapersoonlijke intelligentie gaat het over zelfkennis: je innerlijke gevoelens, je waarden en het vermogen om te reflecteren. Dat kan AI niet. De machine is niet in staat om emotie, culturele waarden en historisch besef toe te voegen aan informatie. AI kan zichzelf niet bijsturen op basis van zelfreflectie (self-regulation) en is ook niet in staat om de gebruiker bij te sturen. Een groot verschil met samenwerking tussen mensen waarin je elkaar feed back kunt geven (co-regulation) gebruikmakend van je Interpersoonlijke intelligentie.

Bij creatief denken speelt ook nog iets anders een rol. Wanneer je dit denken inzet om een ambitie, probleem of irritatie aan te pakken, ben je intrinsiek gemotiveerd. Je wilt immers dat er iets verandert. Dat heeft een machine niet. Het ontbreekt AI aan de behoefte om creatief of origineel te zijn.

Wat maakt nog meer dat de mens zijn rol in het creatieve proces blijft behouden? Heel eenvoudig: AI is op zichzelf niet zo goed in het produceren van creatieve output, een creatief product.

Wanneer is een product creatief? De standaard definitie voor een creatief product is een product dat nieuw (novel/original) en nuttig (effective/useful) is. Een product wat nuttig of bruikbaar is, maar geen vernieuwend idee, is iets wat we al kennen. Niet creatief dus. Een product dat heel origineel is, maar niet nuttig, zal de tand des tijds niet doorstaan en terugkijkend een hype genoemd worden.

Uiteraard heb ik aan chatGPT gevraagd hoe hij aankijkt tegen zijn eigen creatieve vermogen. Op de vraag ‘Hoe origineel is kunstmatige intelligentie in het bedenken van oplossingen?’ antwoordt chatGPT:

“Kunstmatige intelligentie (KI) is op zichzelf niet intrinsiek origineel in het bedenken van oplossingen. KI-systemen, zoals het GPT-3-model waar ik op gebaseerd ben, zijn gebaseerd op machine learning-algoritmen die getraind zijn op enorme datasets om menselijke patronen en kennis te leren. Hoewel ze in staat zijn om oplossingen te genereren, kunnen ze dit alleen doen binnen het kader van wat ze hebben geleerd tijdens het trainingsproces. Ze kunnen geen volledig nieuwe concepten of ideeën genereren die buiten hun trainingsdata vallen. [….] Dat gezegd hebbende, KI-systemen kunnen op een zeer geavanceerde manier bestaande kennis combineren en presenteren, waardoor ze soms creatief lijken in hun output. Ze kunnen op unieke manieren informatie samenbrengen of nieuwe verbanden leggen tussen verschillende concepten. In dat opzicht kunnen ze als “origineel” worden beschouwd, maar het is belangrijk om te onthouden dat de creativiteit van KI uiteindelijk afhankelijk is van de creativiteit en diversiteit van de trainingsdata en -modellen.”

Misschien toch een stukje zelfkennis? 😉

In de video ‘Kan AI een hit schrijven?’ legt Maarten Lamers, assistent professor aan de Universiteit van Leiden, helder uit waarom AI niet origineel is. En met het vermogen van menselijke ervaring en emotie zal AI nog zeer lang het onderspit delven.

Een manier voor wetenschappers om te oordelen of iemand creatief is het meten van divergent denken met de ‘Divergent Association Task (DAT)’. Professor David Cropley heeft het afgelopen jaar de creativiteit van AI onderzocht door deze test -die ontwikkelt is voor mensen- toe te passen op AI. Hij concludeert dat nieuwere versies van chatGTP weliswaar hoog scoren op de DAT, maar dat in het onderzoek de resultaten van chatGTP ook onbetrouwbaar en voorspelbaar bleken. Gecombineerd met het feit dat de DAT slechts een aspect van creativiteit meet en ontworpen is voor de mens, concludeert Cropley dat de bewering ‘AI is creatief’ overdreven is.

Wetenschapper Ethan Mollick gebruikte andere manieren, de Remote Association Test en de Alternative Uses Test (AUT), om de creativiteit van AI te meten. Ook hij concludeert dat chatGTP hier hoog op scoort. Hij ziet echter niet dat dit betekent dat AI de menselijke creativiteit zal gaan vervangen. Mollick verwacht dat kunstmatige intelligentie de mens gaat helpen om zijn creativiteit te vergroten.

Nu we weten dat AI geen directe bedreiging is voor de menselijke creativiteit, ben ik benieuwd hoe we ons als mens dan het beste kunnen opstellen tegenover deze intelligente machine. Gaat AI ons helpen om creatiever te worden? Daarover meer in mijn artikel ‘Co-Cre-AI-tion’.

– Conny van der Wouw
Trainer bij de School of Creative Thinking
juli 2023

Bronnen: