Als er één aspect is binnen je mens-zijn waar creativiteit een beroep op doet, is het wel je tolerantie voor onzekerheid. Je zet creativiteit in omdat je iets wilt creëren wat er nog niet is, en dat is per definitie onzeker. Het bevindt zich op bijna elk niveau in het proces: hoe ziet eindresultaat eruit? Wat kom ik onderweg tegen? Creativiteit vraagt dat je je tijdelijk over durft te geven aan dit (nog) niet-weten, en dat voor langer dan een paar uur. Omgaan met onzekerheid vraagt om hoop, vertrouwen, blijven ademen en vooral: de juiste mindset.
Ik ben stiekem een controlfreak. En vasthouden aan wat ik ken, vind ik van nature best prettig. Zelfs als dat niet altijd handig is. Maar soms krijg je voorgeschoteld wat je dient te leren.
Jaren terug werd ik geconfronteerd met een van de meest onzekere periodes in mijn leven. Na een rugoperatie wilden mijn benen niet meer meedoen. Geen arts durfde te zeggen of het nog 100% goed zou komen. Mijn huid stond in brand van de zenuwpijn en tijdens de lange revalidatie, waarin ik gelukkig weer leerde lopen, verloor ik mijn vaste baan, en daarmee mijn financiële zekerheid. Het kneep het laatste restje energie uit mijn lijf. Twee jaar zat ik thuis op de bank, zonder concreet beeld van de toekomst.
Het enige wat je op zo’n moment wilt horen is: het komt goed. In creativiteitsland noemen we dat: trust the proces. Maar niemand had een proces voor me. Een handzaam modelletje. Een stappenplan. Niemand kon in de toekomst kijken. Niemand had een concreet einddoel voor me. Ik had nog liever een slechte uitkomst die 100% zeker was, dan deze onwetendheid met slechts káns op beterschap.
Maar zoals het een goede crisis betaamt: ik kwam er rijker uit. Het maakte me tot een betere creativiteitsprofessional.
Los van alle andere praktische dingen die ik deed om met dat onbestemde, angstige gevoel om te gaan, zoals mindfulness, meditatie, yoga en meer te leven naar mijn waarden dan het nastreven van doelen, bleek één handeling van cruciale waarde zo vlak na het slechte nieuws over mijn benen.
En dat was het creativiteitsprincipe ‘stel je oordeel uit’.
Ik heb nooit geweten wat hier nu écht ten diepste mee werd bedoeld, totdat het je enige handvat nog is. Dat besef kwam op een dag in bed.
Ik lag in het revalidatiecentrum en zocht naar manieren om mezelf moed in te spreken. ‘Fem, het is niet zo dat je leven hier nu stopt. Een leven in een rolstoel is óók een leven. Het is alleen anders dan je je had bedacht.’ Uit alle macht probeerde ik mezelf ervan te overtuigen dat ik nu, in dit revalidatiecentrum, in dit bed, óók leefde.
Het is iedere keer weer opmerkelijk te zien hoe krachtig taal werkt. Hoe zo’n schijnbaar simpel zinnetje me wonderlijk genoeg toch een kortstondig gevoel van opluchting bleek te geven. Al was het maar voor 30 seconden, het luchtte me op dat ik even niets met het doemscenario van een rolstoelleven ‘hoefde’. Ik hoefde er even geen mening over te hebben.
Dit bleek een sleutelmoment in mijn creatieve ontwikkeling. Wat ik daar achteraf gezien deed was proberen zo neutraal mogelijk naar het plaatje ‘rolstoel en Femke’ te kijken. Er niet een label op te plakken over of een dergelijk leven ‘goed’ of ‘slecht’ was.
Ofwel: ik stelde mijn oordeel uit – precies de divergentiemindset tijdens het creatieve proces. Doordat ik mijzelf de permissie gaf heel even niets van die rolstoelgedachte te vinden, bood ik mezelf ademruimte. Ruimte waarin ik het ‘ideaalplaatje’ van het leven even los mocht laten en kon ademhalen. Ongemerkt schiep ik hiermee speelruimte voor een alternatieve uitkomst. (Die uiteindelijk ook kwám, en mooier dan gedacht, maar dat terzijde).
De grootste uitdaging in dat eerste half jaar na de operatie was het vertrouwen te houden en erin te geloven dat het goed zou komen, in welke vorm dan ook. En precies in deze laatste vijf woorden schuilde de essentie: ‘in welke vorm dan ook’.
Ook hier komt voor mij het creativiteitesprincipe ‘stel je oordeel uit’ in terug.
Hoewel ik het vreselijk moeilijk vond niet te weten of mijn benen zouden herstellen, krijgt ‘onzekerheid’ een andere lading als je open staat voor élke uitkomst van een proces. Dit vraagt dus wel van je om het plaatje in je hoofd, dat je vaak zelf onbewust hebt gecreëerd of ingegeven is door je opvoeding of cultuur, iets losser vast te houden – of misschien zelfs los te laten.
Als je bereid bent om op basis van wat je onderweg tegenkomt je zelfbeeld, je gedrag en/of je einddoel bij te stellen, dan komt het eigenlijk altíjd goed. En met ‘goed’ bedoel ik dus niet volgens het oude plaatje, maar:passend bij dat moment in tijd. Zonder oordeel omarmen waar je uitkomt, is voor mij de essentie van een creatieve levenshouding.
De onzekerheid van de toekomst, heb je geen invloed op. Waar je wél invloed op hebt, is je mindset. Die is altijd beschikbaar. Ook in onzekere tijden.
* Dit fragment is afkomstig uit Femke’s boek ‘Schroef jezelf los’. Een boek gebaseerd op een persoonlijk verhaal over ongemak, afscheid en ‘zelfinnovatie’. Het laat zien hoe creatief denken je kan helpen als je lijf of leven even vastzit. Het boek is verschenen in september 2021 via managementboekuitgeverij S2Uitgevers en verkrijgbaar in de lokale boekhandel.