“Draag je bij aan het probleem, of draag je bij aan de oplossing? Je mindset is alles.” Aldus de opening van Manu de Bruyn voor het thema van vandaag: Verken de ideeën. Blok 3 staat in het teken van de transformatiefase binnen CPS (Creative Problem Solving). We gaan van het verhelderen van de visie of wens naar ideeën én naar een oplossing. Het toewerken naar een oplossing wordt nogal eens vergeten: We hebben 101 ideeën verzameld, zien daar iets tussen staan, en… actie in de tent. Dat kan beter. Of beter gezegd, beide stappen, het ‘verkennen van ideeën’ en het ‘formuleren van een oplossing’, blijken beter te kunnen.
Ideeënstorm
Dag 1 staat sneltrein Manu voor de groep. Manu barst van de technieken om de geest te stretchen. Elk mens heeft creatieve denkvermogens meegekregen; associatief denken, verbeelden, analoog denken en waarnemen, maar ons brein is gericht op zo logisch mogelijk van a naar b denken. Met zo min mogelijk energieverlies.
Holle weg
Wanneer ik een aantal dagen na de opleiding tijdens een wandeltocht door Limburg op ‘holle’ paden terecht kom, treft me de metafoor. Het voor de hand liggende pad van a naar b trappen we met zijn allen zo af, dat het een holle weg wordt. Zoveel betreden, zo uitgesleten, dat je punt b blind en gedachteloos bereikt. En zie zo’n weg maar eens uit te komen om een beetje naast het pad te gaan wandelen. Om de creatieve geest goed te lenigen is het goed om de logische evidente ideeën eerst ‘kwijt te raken’. In stilte schudden we de logica uit onze pen. Manu knalt er in een rap tempo tal van technieken in om het denkvermogen te stimuleren, nieuwe verbindingen te leggen, samen te voegen en ingesleten patronen te doorbreken. Zo krijgt de welbekende bloemassociatie een totaal andere impuls wanneer je in stilte bloemblaadjesvullend je pen leeg laat lopen en er ineens ‘bij-opdrachten’ worden geroepen: ‘Denk in een andere taal’, ‘Bedenk ideeën met een andere klank’, ‘Maak je onderwerp groot’. Of ‘Bedenk 5 associaties die je kunt tekenen.’ Zo wordt je creativiteitsspier wel getraind. De hele gedachte achter de ideeënsessie is het bedenken van een andere, originele invalshoek, om vanuit die hoek een innovatieve oplossing te bedenken voor jouw probleem of vraag. Force to fit. Op de vraag: ’Waar denk je aan bij de Erasmusbrug?’ antwoordt bijna iedereen ‘Rotterdam’. Logisch, maar dat betekent dat jouw concurrent daar ook aan denkt. Dus je wilt originele associaties om als inspiratie materiaal te kunnen gebruiken om tot een innovatief idee te komen. Volop inspiratie en volop technieken om die inspiratie op te roepen. We associëren, vergroten, verbreden, veranderen het intredepunt, gebruiken analogieën uit de natuur, en meer. Veel meer. Ook de metafoor, hoe bekend wellicht ook als techniek, is zo’n krachtig instrument. Taal beïnvloedt gedachten en emotie. Denk aan Trump met zijn oorlogstaal, tegenover Rutte die verslaat met sporttermen. En Da Vinci wist het al; zelfs ogenschijnlijk nietszeggende tekeningen die we als een verpersoonlijking van een seismograaf op muziek bij elkaar vibreren, blijken een bron van inspiratie. Mogelijkheden buitelen over elkaar heen mijn gedachten in. Wat als… kinderen hebben deze creatieve vermogens, wat als ze deze nooit hoeven te verliezen? Wat als medewerkers vanuit hun creatieve mindset kijken naar het verhaal van de organisatie waar ze werken en bedenken waar ze aansluiting vinden, waar ze warm voor lopen en waar ze zinvol kunnen bijdragen aan de organisatiedoelen? Win-win-win. Zoveel kansen om deze technieken te integreren in mijn werk.
De kunst van het kiezen
Nou is op ideeën komen nooit mijn slechtste kant geweest. In actie komen ook niet. Kiezen wel. Wat ik kiezen noem, wordt vandaag tot kunst verheven. Waar het accent op divergeren lag – het bedenken van een veelheid aan ideeën, waarbij niets verkeerd is en elk idee potentie heeft, het deel van het creatieve proces waar de meeste mensen aan denken bij de woorden creativiteit of brainstorm – is het daarna tijd voor convergeren: We werken selecterend, combinerend en polijstend toe naar 1 punt; een oplossing. Je kunt natuurlijk op je buikgevoel afgaan, het idee waar je het meeste gevoel bij hebt van de muur met 1001 post-its pakken en doorrrr… Je kunt ook proberen weerstand te bieden tegen een snelle keuze en proberen te selecteren op de vooraf vastgestelde criteria en op daadwerkelijke vernieuwing. Op ideeën die misschien niet 1, 2 3 haalbaar zijn, maar na wat doordenken en combineren met andere toegankelijke, makkelijk uitvoerbare ideeën van de muur (de zgn. blauwe ideeën uit de COCD-box) ineens wel bereikbaar lijken. Een bekende valkuil is te kiezen voor een idee dat in ieder geval haalbaar lijkt. Maar wil je gaan voor haalbaarheid of voor vernieuwing?
Formuleer de oplossing
Dag 2 weerstaan we onze beslisdrang nog ff langer. We verrijken het gekozen idee met andere en nieuwe ideeën. Combineren is één van de technieken om tot een betere oplossing te komen dan de eerste de beste te pakken. De tijd nemen om alles even te laten landen is er ook één. Hoe veel lekkerder smaakt een wijn wanneer de druiven precies op de juiste rijping zijn geplukt? Precies, even laten rijpen dat idee en op het juiste moment plukken. Bovendien ben je vaak niet alleen, maar met een groep aan het brainstormen. Hoe zorg je dat je consensus bereikt over de gekozen oplossing? De COCD-box, Dr. Love, Dr Strange love, Konijn met pruimen, zomaar een greep uit de vreemde namen voor bewezen technieken die je helpen je idee door te ontwikkelen en door te denken tot een briljante oplossing. Met welke pruimen (ideeën van de muur) verrijk jij de konijn (gekozen idee) in je pan? In onze overwegend Hollandse groep werd de konijn, een recept waar onze Vlaamse buren kennelijk meer dan 100 variaties op hebben, al rap vervangen door Kip Hawaï.
Over de schutting flikkeren
Tijdens een oefening met ballen staan we buiten in een kring, we noemen iemands naam en gooien de bal naar diegene. Gaandeweg komen er meer ballen in het spel: lichte, grote, kleine, zware, etc. Steeds meer ballen vliegen in en uit onze handen (komen op ons bordje te liggen) en iedereen wil nog maar 1 ding: die bal moet uit onze handen voor de volgende bal komt. Zonder ons af te vragen hoe de bal bij de ander aankomt, smijten we de bal naar de overkant. Halfslachtig roepen we er voor de vorm nog de naam van de ontvanger achteraan. Chaos. Lering: Als je zonder duidelijke afstemming de bal (jouw idee!) ‘over de schutting’ flikkert, komt er niets van terecht. Vanuit Foursight was al duidelijk dat mijn profiel (ideeëngenerator) moeite heeft met het stilstaan dat deze stap nodig heeft. En het is zo belangrijk om de gekozen oplossing door te akkeren. Doelgericht te kiezen, de oplossing door te ontwikkelen. Bijvoorbeeld met UMAME. Hoe kunnen we de Uitvoerbaarheid verhogen? Kunnen we Meerwaarde uit het idee halen? Hoe maken we het Attractiever om aan te pakken of deel te nemen? Zien we Marktpotentieel? Hoe vergroten we Engagement? Want waar hebben we voor gebrainstormd als het idee niet geaccepteerd, gedragen en uitgevoerd wordt? Durf je oplossing zelf te evalueren. We krijgen technieken en modellen die je dwingen stil te staan bij plus-, min- en zorgpunten, en hoe je deze laatste weer kunt ombuigen, PPCO. Aan de hand van onze eigen case ervaren we hoe zinnig het is wat langer stil te staan bij het gat tussen ist en soll, of om onze oplossing te visualiseren. Kortom, we doorleven de oplossing, zodat we ons idee over de bühne krijgen.Vaak zijn brainstorm deelnemers zo enthousiast over een idee, dat ze niet kunnen geloven dat dit idee nooit het daglicht zal zien, afgeschoten wordt of in een la verdwijnt. Onmogelijk. Al dat enthousiasme. Toch gebeurt het vaak. Of je kijkt zelf een maand later naar je aantekeningen en denkt, wat bedoelden we daar ook alweer mee. Aandacht en de tijd nemen om je oplossing te herformuleren, door te ontwikkelen en te verrijken, voorkomt dit. Durf je idee te evalueren, van alle kanten te bekijken, vanuit het oogpunt van tegenstanders, gelovers, ambassadeurs etc. Zo hou je jouw oplossing/concept uit die la!
Er is echt veel te winnen in deze fase. Hoe doorleefder je oplossing, hoe groter de kans van slagen. En hoe fijn is het om te weten dat je niet hebt zitten brainstormen voor de prullenbak? No more waste! Volgend blok gaan we de implementatie in; de acceptatie verkennen en een plan formuleren. Ik kan niet wachten.
– Mariel de Jong [tekst]
– Fransje Immink [illustratie]
* Dit is het derde deel van zes artikelen waarin Mariel, deelnemer aan editie 2020 van de opleiding Verdieping Toegepaste Creativiteit, verhaalt over haar ervaringen. Prachtig geïllustreerd door haar studiegenoot Fransje. De opleiding heette toen Applied Creativity Advanced Program.
