Rebels denken, daar houd ik van. Bij het afscheid van mijn werkgever, gemeente Amsterdam, organiseerde ik een masterclass over rebelsheid. Toen ik het boek ‘Denk als een rebel’ zag, was mijn interesse dan ook meteen gewekt. Het boek gaat vooral over het belang van diversiteit. Het begint over de CIA, “secret service” in de VS. Die hebben in de aanloop naar de 9/11-aanslag in 2001 een enorme steek laten vallen, namelijk: zij hebben het niet zien aankomen. Oorzaak: er was geen diversiteit in het aanstellingsbeleid en daardoor onvoldoende diversiteit in het denken. Hoe kwam dat? De CIA wilde alleen de allerbesten hebben en de besten waren nu eenmaal “toevallig” veel witte mannen. Mensen zijn geneigd iemand goed te vinden als “hij” op “mij” lijkt, ook in de manier van denken. De opzet van de aanslag op 9/11 in 2001 was uitermate creatief bedacht. Tot dan was dit voor iedereen ondenkbaar. De CIA had -met zoveel intelligentie- dit mogelijke scenario zelf al veel eerder bedacht moeten hebben. En zo is het boek samengesteld uit voorbeelden in de vorm van verhalen, die elk aspect van de positieve effecten van diversiteit belichten. We beginnen als samenleving heel langzaamaan te beseffen dat diversiteit zinvol is, zeker als het gaat om vinden van oplossingen of signaleren van problemen.
Ik miste nog het prachtige verhaal van de NASA, die veel vroeger dan de CIA de les van diversiteit al heeft geleerd. Dit komt mooi naar voren in de film “Hidden Figures” uit 2016. Het gaat over drie zwarte vrouwen bij de NASA die bij de start van de ruimtevaart op allerlei manieren (racistisch) apart werden gezet. Uiteindelijk bleken ze onmisbare geniale rekenmeesters te zijn om banen in de ruimte te berekenen. Dat was nogal een leermoment.
In managementland is het (ooit mijn klasgenoot) Fons Trompenaars die in 1993 samen met Charles Hampden-Turner bekend werd met de wereldwijde bestseller “Riding the waves of culture”. Zij adviseerden grote multinationale bedrijven over al die verschillende culturen. Ze draaiden een gevoeld probleem om in een oplossing. Boodschap: maak gebruik van de voordelen van diversiteit.
Matthew Syed is dus niet de eerste die dit aansnijdt. Een leuk voorbeeld in het boek van Syed is de benadering van –jazeker- een generaal bij het bestrijden van een tumor met bestraling. Leerpunt: kom niet met een overmacht waarmee je ook het gezonde weefsel vernietigt, maar kom met vele kleine groepjes van meer kanten, die tegelijk in actie komen op de zelfde plek. Dit soort denken, waarbij je een idee overneemt uit een andere tak van sport staat ook bekend als “elegant stealing” of “cross industry innovation” (Ramon Vullings en Marc Heleven). Mensen uit een andere omgeving hebben een andere manier van kijken naar het zelfde probleem. We moeten ons bewust zijn dat we niet weten wat we niet weten. En dat we er daardoor ook niet naar zoeken. Als je op zoek bent naar diepgang hierover, komt het boek “De Zwarte Zwaan” van Nassim Nicholas Taleb in dit opzicht met interessante adviezen, interessant voor het herkennen en inschatten van risico’s.
Het gaat er niet om dat diversiteit altijd beter is, maar dat je de kans vergroot dat je meer diverse benaderingen verzamelt, zodat je kunt kiezen en een menu samenstelt en combineert. Dan weet je wel meer van wat je niet wist. Je kunt al meteen met dit idee oefenen. Bijvoorbeeld: hoe zou een strategie van een arts een probleem van een generaal beter oplossen? Voor mensen die willen lezen over diversiteit, in soorten en in voorbeelden is het boek van Syed zeker leerzaam. Ik vond de voorbeelden wel veel te uitvoerig beschreven.
En hoe zit het nu met het rebelse? De titel en de ondertitel doen vermoeden dat diversiteit en rebels denken met elkaar hebben te maken. Die link is vooral te leggen via het woord “creativiteit”. Het boek gaat over heel veel, behalve over rebelsheid. Wie dat verwachtte, zoals ik, komt bedrogen uit. Het woord “rebels” wordt hooguit in verband gebracht met creatief of dwarsdenken en dat is het dan. De Engelstalige titel “Rebel Ideas” maakt het niet beter. De subtitel dekt de lading wel: het gaat over diversiteit in relatie tot creatief denken. En het gaat over netwerken tegenover individueel, gesloten of geïsoleerd werken. Jammer voor mij, een gemiste kans voor wat betreft het rebelse.
* Het boek ‘Denk als een rebel: waarom diversiteit de sleutel is tot succes’ is geschreven door Matthew Syed (2019). Het boek is aanbevolen door James Dyson.
